Panek Kazimierz (1873–1935), bakteriolog, rektor Akademii Medycyny Weterynaryjnej we Lwowie. Ur. 15 II w Oświęcimiu, był synem urzędnika kolejowego, po którego śmierci wychowywał go stolarz Aleksander Gałuszka. P. ukończył w r. 1892 Gimnazjum Św. Anny w Krakowie, po czym studiował medycynę na UJ i doktoryzował się w r. 1897. W l. 1893–7 pracował jako asystent chemii lekarskiej u Aleksandra Stopczańskiego, w l. 1898–1900 jako demonstrator w klinice internistycznej Edwarda Korczyńskiego. W r. 1900 przeniósł się na Uniw. Lwow., gdzie do r. 1906 był asystentem higieny Wydziału Lekarskiego u Stanisława Bądzyńskiego. W l. 1903–6 studiował też weterynarię w Akad. Medycyny Weterynaryjnej we Lwowie. W r. 1905 habilitował się z higieny na Uniw. Lwow. i został mianowany docentem fizjologii zwierząt w Akad. Medycyny Weterynaryjnej, w r. 1906 profesorem nadzwycz., a w r. 1913 profesorem zwycz. W l. 1918–20 był rektorem tej uczelni. Zarazem był w l. 1905–20 docentem higieny Politechniki we Lwowie, docentem higieny Uniw. Lwow. i współpracownikiem Leona Popielskiego przy zakładzie farmakologii. W l. 1906–12 redagował „Przegląd Higieniczny”, w l. 1912–20 „Przegląd Weterynaryjny”. W r. 1914 zorganizował pierwszy ogólnopolski zjazd higienistów we Lwowie. W l. 1914–16 kierował centralnym laboratorium bakteriologiczno-epidemiologicznym Czerwonego Krzyża w Wiedniu, w l. 1916–18 sekcją epidemiologiczną Galicji i okupowanych przez Austrię terenów Królestwa, Wołynia i Podola, założył wtedy 14 szpitali zakaźnych i mianowany został członkiem Najwyższej Rady Zdrowia Austrii.
W r. 1920 P. przeniósł się do Bydgoszczy, przejmując kierownictwo Instytutu Naukowo-Rolnego (były Kaiser Wilhelm Institut), w którym od razu zorganizował Wydział Higieny Zwierząt, Pracownię Tępienia Gruźlicy, lecznicę i przychodnię dla zwierząt, kursy uzupełniające dla lekarzy weterynarii z higieny mięsa, bakteriologii i serologii chorób zakaźnych. Gdy w r. 1927 Instytut w Bydgoszczy został wchłonięty przez Państwowy Instytut Naukowy Gospodarstwa Wiejskiego w Puławach, P. kierował nadal Wydziałem Higieny Zwierząt aż do śmierci. W r. 1928 opracował uchwaloną przez Sejm RP ustawę o zwalczaniu zwierzęcych chorób zakaźnych.
Był autorem niezbyt licznych (bibliografii pełnej brak), ale fundamentalnych prac. Wykrył kwasy oksyproteinowe w moczu (Über Allexyproteinsäure einen normalen Harnbestandteil, Kr. 1902), dalsze wyniki swych badań nad nimi i kwasami alleksyproteinowymi w moczu i krwi u ludzi zdrowych i chorych ogłaszał w „Rozprawach Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego AU”. Odkrył też śluzową fermentację barszczu (Bakteriologische und chemische Studien über die Barszcz genannte Gährung der roten Rüben, Kr. 1905), z zakresu higieny opublikował Jarstwo a higiena żywienia (Lw. 1906).
Główne osiągnięcia miał P. jednak w prowadzonych w Bydgoszczy pionierskich badaniach nad patogenezą chorób zakaźnych zwierząt i w biochemicznej analizie zarazków tych chorób. W zakresie nosacizny wyodrębnił z jej laseczek morvotenzynę, pozwalającą przy pomocy próby prowokacyjnej na zdiagnozowanie ukrytych czy wątpliwych form tej choroby (Podstawy racjonalnej walki z nosacizną, „Wiad. Wet.” 1923, Z biochemii prątka nosaciznowego, „Kosmos” 1924, Nosacizna utajona i wygasła, „Wiad. Wet.” 1926 nr 26). W analogiczny sposób z laseczek gruźlicy wyodrębnił tuberkulotenzynę dla leczenia i diagnozowania gruźlicy u bydła i ptaków (Recherches sur la cyclogénie et la pathogénèse de la forme filtrable du virus tuberculeux, Kr. 1908, Zaraza płucna bydła rogatego, „Wiad. Wet.” 1924, La réaction provocatrice dans la tuberculose et la forme filtrable du bacille tuberculeux, W. 1929, O przywróceniu zjadliwości hodowli szczepu BCG, W. 1931). Równocześnie prowadził pod koniec życia studia nad gruźlicą kostną u ludzi, stosując ze znakomitymi wynikami surowicę własnej produkcji; niestety badań tych już nie zdążył opublikować i tajemnicę tej metody zabrał ze sobą do grobu. W podobny sposób też dla zwalczania zakaźnego ronienia u zwierząt wyodrębnił z laseczek brucelozy abortotenzynę. Badania nad tuberkulotenzyną i abortotenzyną wywołały powszechne zainteresowanie, finansowane były przez Min. Rolnictwa, kontynuowane po śmierci P-a przez referat zaraz zwierzęcych Ligi Narodów (O. Gerlach z instytutu badawczego rolnego w Mödlingu, któremu P. przekazał swe preparaty i metodykę badań). Poza tym badał w Bydgoszczy etiologię i terapię pomoru cieląt na tle kolibacilozy, zakaźną anemię koni, zarazę płucną u różnych zwierząt gospodarskich. Skromny, zamknięty, nie stworzył własnej szkoły; wybitnym jego uczniem był tylko Alfred Trawiński.
Od początków XX w. P. należał do «Sokoła» we Lwowie, potem zaś odegrał ważną rolę w rozwoju polskiego skautingu, uczestniczył w l. 1911–14 w organizowaniu skautowych kursów instruktorskich w Skolem i we Lwowie, w l. 1914–18 był Naczelnym Komendantem Skautowym we Lwowie. Dn. 29 VI 1918 zwołał do Krakowa międzydzielnicowy zjazd skautowy, który był ważnym ogniwem na drodze do zjednoczenia wszystkich organizacji skautowych z trzech zaborów w jeden ogólny Związek Harcerstwa Polskiego, co nastąpiło na zjeździe w dn. 1–2 XI 1918 w Lublinie. W l. 1900–10 uprawiał P. także taternictwo, w r. 1906 zorganizował we Lwowie grupę wspinaczkową «Bacówka» (do której należały też jego siostra Władysława oraz żona), wytyczył nowe szlaki na Hruby Wierch z doliny Hlińskiej oraz z niego do doliny Niewcyrki, w Zakopanem przekształcił sekcję turystyczną Tow. Tatrzańskiego w zamknięty klub wysokogórski i był jego w l. 1907–9 pierwszym prezesem, inicjatorem i redaktorem (1907–8) jego organu „Taternik”, potem członkiem redakcji. Przełomową rolę w rozwoju narciarstwa polskiego odegrało też założone przez niego we Lwowie w r. 1907 Karpackie Tow. Narciarskie, któremu przewodniczył do r. 1909. Publikował także prace medyczne z tego zakresu, jak Higiena sportu zimowego („Taternik” 1907 nr 1–3), Higiena i taternictwo („Przegl. Higieniczny” 1907 nr 2–4). Zmarł nagle na serce 13 XI 1935 w Bydgoszczy i tu został pochowany.
P. był żonaty z Florą z Ogórków, lekarką i pisarką taternicką; dzieci nie pozostawił.
Jackowski A., Bibliografia turystyki polskiej. Biografie (1800–1970), Wr. 1971 s. 51, 53, 96; Radwańska-Paryska Z., Paryski W., Encyklopedia tatrzańska, W. 1973; Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; Millak, Słown. lekarzy wet.; Peretiatkowicz – Sobeski, Współcz. kultura pol.; – Błażejewski W., Historia harcerstwa polskiego, W. 1935 (fot.); Gaj J., Główne nurty ideowe w ZHP w latach 1918–1939, W. 1966 s. 61; Perenc A., Historia lecznictwa zwierząt w Polsce, W. 1958 s. 227, 288, 426; Sto lat weterynarii w Puławach, Puławy 1962 s. 449, 456; – „Arch. Hist. Med.” 1965 s. 71; „Harcerstwo” 1935 nr 2 s. 88–94; „Kur. Warsz.” 1935 nr z 15 XI; „Medycyna Wet.” 1951 nr 10 s. 719–20 (fot.); „Przegl. Wet.” 1935 s. 679–81 (fot.), 1936 (tom jubileuszowy) s. 83–4 (fot.); „Taternik” 1907 s. 26, 73–8, 1908 s. 9–12, 1936 s. 40; „Wierchy” 1933 s. 40, 1935 s. 239; „Zdrowie” 1914 s. 604–6; – AGAD: Zespół c. k. Min. Wyznań i Oświaty, nr 146–u; Arch. UJ: W. L. II 155, 285–294, 515, S. II 487.
Stanisław M. Brzozowski